Koenzym Q10 i jego zastosowanie w lecznictwie

prof. dr med. Andrzej Danysz*

Koenzym Q₁₀ (CoQ₁₀) określany również jako ubiquinon, ubichinon lub ubidekarenon, to substancja odżywcza znajdująca się w każdej komórce naszego organizmu. Obecność koenzymu Q₁₀ w komórkach została zauważona w 1957 r., a w 1959 r. grupa naukowców kierowana przez prof. Karla Folkersa wyizolowała ten związek i opisała jego budowę chemiczną.

Ta złożona cząsteczka okazała się niezbędna w procesach metabolicznych prowadzących do produkcji energii na poziomie komórki. Ze względu na rolę jaką związek ten odgrywa w organizmie stał się tematem wielu badań naukowych i klinicznych. Stwierdzono, że następstwem niedoboru koenzymu Q₁₀ jest defekt bioenergetyczny, a następnie zaburzenia funkcji różnych narządów i układów. Dotyczy to zwłaszcza układu krążenia krwi, przemiany materii, procesów reparacji i regeneracji układu immunologicznego i innych.

Na podstawie uzyskanych wyników badań wydaje się, że najważniejszym wskazaniem do zastosowania koenzymu Q₁₀ są choroby układu krążenia. Korzystnych efektów można oczekiwać w niektórych chorobach przemiany materii, parodontozie, cukrzycy oraz otyłości. Ze względu na wyraźne działanie immuno-stymulujące koenzymu Q₁₀, próbuje się go stosować jako lek uzupełniający w niektórych nowotworach. CoQ₁₀ stosuje się również w celu zwiększenia wydolności fizycznej, a wyrównanie jego niedoborów może spowolnić proces starzenia. CoQ₁₀ zarejestrowany w Światowej Organizacji Zdrowia stosowany jest powszechnie w krajach wysoko rozwiniętych takich jak: Japonia, kraje skandynawskie, Włochy, Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone. Szeroko zakrojone badania w tych krajach potwierdziły bezpieczeństwo i skuteczność koenzymu Q₁₀. Dalsze badania stwarzają podstawę do coraz szerszego zastosowania i rosnącej popularności tej, tak interesującej substancji o dużym potencjale terapeutycznym.

DZIAŁANIE

Koenzym Q₁₀ zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego, zmniejszając równocześnie jego zapotrzebowanie na tlen. Obniża ciśnienie tętnicze krwi i zwiększa wydolność fizyczną, głównie przez zwiększenie siły skurczu mięśni szkieletowych. Zwiększa zdolność odtruwania ustroju oraz pobudza siły odpornościowe (działa immunostymulująco, nasilając fagocytozę, zwiększając produkcję komórek NK, T4 i T8 i współ­czynnik T4/T8). Korzystnie wpływa na procesy regeneracji i reparacji. Zwiększa spalanie tłuszczów i przetwarzanie glukozy.

ZASTOSOWANIE

Koenzym Q₁₀ stosuje się w wielu stanach chorobowych, jak również w niektórych stanach fizjologicznych.

KARDIOLOGIA

Narządem szczególnie wrażliwym na niedobory ubiquinonu jest mięsień serca. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność działania koenzymu Q₁₀ w chorobach układu krążenia.

1. Przewlekła niewydolność serca na podłożu kardiomiopatrii. Badania wykonane na kilku tysiącach pacjentów w Stanach Zjednoczonych, Japonii, i krajach skandy­nawskich, wykazały korzystny wpływ koenzymu Q₁₀ na stan niewydolności serca. Stwierdzono m.in. na grupie chorych z ciężką niewydolnością serca, około 2-krotne zwiększenie czasu przeżycia pacjentów, którzy oprócz właściwych leków nasercowych otrzymali także ubichinon.
2. Choroba wieńcowa (dusznica bolesna). Koenzym Q₁₀ jest stosowany jako skuteczny lek uzupełniający w leczeniu dusznicy bolesnej – podawanie go łącznie z właściwymi lekami przeciwdusznicowymi, zmniejsza częstotliwość występowania napadów dusznicy.
3. Nadciśnienie. Stwierdzono, że ubichinon podawany przez dłuższy czas pacjentom z nadciśnieniem samoistnym obniża ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. W niektórych badaniach wykazano, że u ponad 50% chorych z nadciśnieniem można było po pewnym czasie wycofać inne leki stosowane w nadciśnieniu. Q₁₀ działa również przeciwmiażdżycowo.
4. Niemiarowość (arytmia). Podawany razem z beta-blokerami, znosi ich niekorzystne działanie osłabiające siłę skurczu mięśnia sercowego.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Istotnym wskazaniem do stosowania koenzymu Q₁₀ są stany obniżonej aktywności układu immunologicznego – podwyższa on odporność organizmu, wpływając korzystnie na przebieg chorób zakaźnych.

STOMATOLOGIA

Okazuje się, że 60-90% osób z chorobami przyzębia ma niedobory koenzymu Q₁₀. W wielu badaniach klinicznych wykazano, że obniżenie poziomu tej substancji prowadzi do patologicznych zmian w różnych narządach, jednak najbardziej dotykają one tkanek przyzębia, a także mięśnia serca. Podawany ogólnie w dawkach 60-90 mg dziennie, jak i miejscowo wywiera korzystny wpływ na niektóre objawy parodontopatii. Ze względu na jego doskonałą tolerancję i brak praktycznie działań niepożądanych, koenzym Q₁₀ jest niewątpliwie niedocenioną szansą dla stomatologów zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu parodontopatii.

ONKOLOGIA

Koenzym Q₁₀ mógłby i powinien stać się lekiem uzupełniającym w farmakoterapii nowotworów, przede wszystkim ze względu na działanie immunomodulujące. Stwierdzono ponadto, że zmniejsza on znacznie kardiotoksyczność adriamycyny, co pozwala na znaczne zwiększenie jej dawki w leczeniu wrażliwych na nią nowotworów.

POLIMIOPATIE – MIASTENIE – WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA

Stosowanie koenzymu Q₁₀ powoduje zwiększenie siły skurczu mięśni prążkowych, wyraźną poprawę wydolności fizycznej i normalizacje zaburzeń biochemicznych charakterystycznych dla polimiopatii, tzn. przede wszystkim zmniejszenie poziomu kinazy fosfokreatywnej w osoczu. Podawanie ubichinonu w dawkach 60 mg dziennie przez okres 4-8 tygodni zwiększa wydolność fizyczną człowieka, co zostało wykazane po przeprowadzeniu wielu testów wysiłkowych.

GERIATRIA

Istnieje hipoteza, że starzenie się jest związane w pewnym stopniu z gromadzeniem się w ustroju wolnych rodników. Z powyższych względów, w celu zwolnienia tego procesu stosuje się związki o charakterze „wymiataczy” wolnych rodników np. witaminę E.

Podobne właściwości, ze względu na swoją budowę chemiczną, ma koenzym Q₁₀. Stwierdzono, że jest on jednym z silniejszych i skuteczniejszych „wymiataczy” wolnych rodników. Stało się to podstawą do jego zastosowania w próbach przedłużenia życia i zahamowania procesu starzenia. Istotnym jest iż koenzym Q₁₀ bardziej efektywnie niż witamina E, chroni komórki przed uszkodzeniami wolnorodnikowymi, a jego mechanizm działania jest inny.

Witamina E nie zapobiega reakcji wolnego rodnika z lipidem i dopiero, gdy pierwsze uszkodzenie nastąpi, zapobiega następnym. Natomiast COQ₁₀ unieszkodliwia wolne rodniki, zapobiegając „pierwszemu uszkodzeniu”, a więc stanowi „pierwszą linię ochrony komórki”.

W 1980 r. dr Bliznakow z Houston, opublikował wyniki długotrwałego stosowania koenzymu Q₁₀ u myszy. Zwierzęta otrzymujące koenzym Q₁₀ żyły znaczne dłużej niż myszy z grupy kontrolnej. Średni czas życia myszy z grupy kontrolnej wynosił 20 m-cy, a myszy otrzymujących koenzym Q₁₀ 31,2 m-ca. (czas życia wydłużył się o 11,2 m-ca czyli o 56%). Autorzy pracy stwierdzają, że myszy otrzymujące koenzym Q₁₀, mimo upływu czasu były normalnie aktywne, a ich wygląd zewnętrzny był wyraźnie lepszy niż zwierząt kontrolnych. Wyniki badań Bliznakowa świadczą więc, że podawanie myszom koenzymu Q₁₀ i uzupełnianie jego niedoborów występujących w procesie starzenia, może znacznie przedłużyć życie. Trudno wykluczyć, że może się to odnosić tylko do myszy.

TOLERANCJA

Koenzym Q₁₀ jest nietoksyczny i pozbawiony poważniejszych działań niepożądanych. Dzięki tym zaletom można go stosować nawet przez bardzo długi okres czasu, niemniej, dobre efekty lecznicze uzyskuje się już po 2-3 tygodniach przyjmowania od 30 do 60 mg. dziennie, po jedzeniu.

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

U niewielu pacjentów (0,11-0,39%) mogą wystąpić nieznaczne zaburzenia żołądkowo-jelitowe (uczucie gniecenia w okolicy żołądka, zmniejszenie łaknienia, nudności, biegunka).

DAWKOWANIE

• Profilaktycznie – 30 mg (1 kapsułka lub tabletka) 1 x dziennie po jedzeniu, (30 mg dziennie).
• Leczniczo – według wskazań lekarza.
• Minimalny okres podawania 2-3 tygodnie.

Zmodyfikowany schemat mitochondrialnego łańcucha oddechowego, (wg. Paweł Grieb, Adam Martyn „Czy koenzym Q10 warunkuje wydolność fizyczną?”). Ramkami zaznaczono kompleksy lipoproteidowe tworzące łańcuch oddechowy. Stronę „substratową” stanowią: kompleks I (=dehydrogenaza NADH) i kompleks II (=dehydrogenaza bursztynianowa) oraz „rezerwowe” flawoproteiny 3 i 4. Stronę „tlenową” stanowią kompleks III (=cytochromy b i C1) oraz kompleks IV (=cytochromy a i a3) przenoszące wodór na tlen. FFACoA oznacza tioestery wolnych kwasów tłuszczowych i acetylokoenzymu A.

*Prof. dr med. Andrzej Danysz – https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Danysz